لباس مشکیاز مجموع آموزه‌های دین به دست می‌آید که لباس زن باید ساتر بدن او باشد و هم‌چنین هنگام مواجهه با نامحرم جلب توجه ننماید. بدیهی است که رنگ مشکی در مقایسه با رنگ‌های دیگر به نحو شایسته پوشش غلیظ‌تر و بهتری را برای زن تأمین می‌کند. بر این اساس بعضی فقها و مراجع تقلید (مثل آیات عظام خامنه‌ای و تبریزی) نیز تصریح کرده‌اند که چادر مشکی کراهت ندارد و بعضی نیز مانند آیت‌الله فاضل لنکرانی بالاتر از عدم کراهت، تصریح کرده‌اند که چادر مشکی بهترین نوع حجاب است. به‌هرحال کراهت پوشش سیاه مختص مردان است و بس. اما استفاده از رنگ مشکی در مراسم عزاداری نه تنها کراهت ندارد، بلکه به خاطر هم‌دردی با اهل بیت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) ثواب نیز دارد. فهرست مندرجات۲ - نکاتی درباره لباس مشکی ۲.۱ - پوشش‌های مشکی خاص ۲.۱.۱ - مراد از کساء ۲.۱.۲ - دیدگاه آیت‌الله بهجت ۲.۲ - لباس مشکی بانوان ۲.۲.۱ - دیدگاه فقهای شیعه ۲.۲.۲ - دیدگاه صاحب جواهر ۲.۲.۳ - دیدگاه فقهای زمان حاضر ۲.۳ - عدم کراهت لباس مشکی ۲.۳.۱ - حدیثی از امام باقر ۲.۳.۲ - سیره عملی مردم ۲.۳.۳ - احیای امر اهل بیت ۲.۳.۴ - شواهد تاریخی ۲.۳.۵ - متبرک شدن به لباس مشکی ۳ - نتیجه مباحث فوق ۴ - پیشینه لباس مشکی ۵ - پوشیدن لباس مشکی در عزاداری ۶ - روایات معصومان ۶.۱ - روایت اول ۶.۲ - روایت دوم ۶.۳ - روایت سوم ۷ - بیان یک نکته ۸ - پانویس ۹ - منبع ۱ - لباس مشکیاگرچه به طور اجمال و فی الجمله از بعضی روایات، کراهت پوشش مشکی استفاده می‌شود؛ [۱]
کلینی، محمد بن یعقوب، فروع کافی، ج۳، ص۳۹۷، کتاب الصلاة باب اللباس الذی تکره الصلاة فیه و ما لا تکره.
[۴]
عاملی، شیخ حر، وسائل الشیعه، ج۴، ص۳۸۲، کتاب الصلاه ابواب لباس المصلی، باب ۱۹، باب کراهة لبس السواد الاّ....
ولی حکم کراهت مذکور به طور صددرصد برای همۀ انواع لباس‌ها و برای همۀ افراد ـ اعم از زن و مرد ـ و برای همۀ زمان‌ها و ایام نیست؛ یعنی موارد متعددی از حکم کراهت لباس مشکی مستثنا شده است که بعضی از مهم‌ترین آن، عبارت‌اند از:۲ - نکاتی درباره لباس مشکیدرباره کراهت نداشتن لباس مشکی سه نکته را بیان می‌کنیم: ۲.۱ - پوشش‌های مشکی خاصدر روایتی نقل شده است: «عدة من اصحابنا عن احمد بن ابی‌عبدالله عن بعض اصحابه رفعه قال: کان رسول الله یکره السواد الا فی ثلاث الخف و العمامة و الکساء»؛ پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) از پوشش سیاه کراهت داشت، مگر در سه مورد: خف (نوعی کفش چرمی نازک) عمامه و کساء. ۲.۱.۱ - مراد از کساءکساء به قرینۀ حدیث شریف کساء از پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم)، لباس بلند و فراگیر تمام بدن است که شامل عبا و چادر مشکی بانوان نیز می‌گردد؛ پس این سه پوشش مشکیِ استثنا شده، کراهت ندارند. ۲.۱.۲ - دیدگاه آیت‌الله بهجتحضرت آیت‌الله بهجت در کتاب جامع المسائل می‌گویند: بدان که در کتب اصحاب، مواردی برای کراهت نماز در ثوب ذکر شده است؛ از آن جمله: لباس سیاه غیر از عمامه و خف و کساء است. [۶]
بهجت، محمدتقی، جامع المسائل، ج۱، ص۳۱۴.
۲.۲ - لباس مشکی بانوانتردیدی نیست که در اسلام پوشش زن و مرد از نظر نوع، مقدار و حتی رنگ متفاوت است؛ مثلاً جامۀ زربافت و حریر برای زن جایز، ولی برای مرد جایز نیست. مقدار واجب پوشش بانوان طبق نظر مشهور فقها، همۀ بدن به جز وجه و کفین است؛ ولی مقدار پوشش مردان کم‌تر است. از نظر رنگ پوشش نیز استفاده از لباس احرام سفیدرنگ در حج برای مردان مستحب است؛ ولی زنان مجاز هستند از همان لباس معمولی و لو رنگ غیر سفید استفاده نمایند. ۲.۲.۱ - دیدگاه فقهای شیعهدر کتاب‌های فقهی نیز هیچ‌یک از فقهای برجستۀ شیعه فتوا به کراهت لباس و پوشش مشکی بانوان نداده‌اند؛ بلکه برعکس تصریح به عدم کراهت و بالاتر از آن نموده‌اند. ۲.۲.۲ - دیدگاه صاحب جواهرفقیه ژرف‌اندیش شیعه مرحوم صاحب جواهر الکلام در کتاب فقهی معروف خود نقل کرده است که طبق تصریح کتاب‌های متعددی از اصحاب امامیه، کراهت پوشش سیاه مختص مردان است؛ زیرا شارع مقدس پوشش غلیظ‌تر و بیش‌تری برای زنان هنگام مواجهه با نامحرم قرار داده است و رنگ مشکی در مقایسه با رنگ‌های دیگر به نحو بهتری پوشش غلیظ‌تر و بیش‌تر را تأمین می‌کند. ۲.۲.۳ - دیدگاه فقهای زمان حاضربعضی از فقها و مراجع تقلید زمان حاضر (مثل آیات عظام خامنه‌ای و تبریزی (رحمة‌الله‌علیه)) نیز تصریح کرده‌اند که چادر مشکی کراهت ندارد و بعضی نیز مانند آیت‌الله فاضل لنکرانی (رحمة‌الله‌علیه) بالاتر از عدم کراهت تص آیات تصریح کرده‌اند که چادر مشکی بهترین نوع حجاب است. [۸]
ویژه‌نامة فرهنگ اسلام، ص۷، بهار ۱۳۷۹.
علاوه بر ادلۀ فوق، امروزه در روان‌شناسی رنگ‌ها، این یک واقعیت مسلم است که رنگ مشکی، رنگی صامت و غیر فعال است که باعث تحریک و جلب توجه نمی‌شود و این ویژگی بدون این‌که هیچ عارضه منفی داشته باشد، ((بعضی بدون هیچ دلیل و مدرکی به انگیزۀ فرهنگ‌سازی ضد چادر مشکی، ادعا نموده‌اند که حجاب و چادر مشکی باعث بیماری‌های روحی و جسمی مثل افسردگی و نرمی استخوان می‌گردد. [۹]
مقاله «نقد ادله مخالفین چادر مشکی»، روزنامۀ جمهوری اسلامی، ۴ بهمن ۷۹، قسمت دوم.
)) با حکمت حجاب و پوشش زنان در مقابل نامحرم که همان عدم جلب توجه و ایجاد آرامش روانی در جامعه است نیز، سازگار است.۲.۳ - عدم کراهت لباس مشکیاستفاده از رنگ مشکی در مراسم عزاداری کراهت ندارد. ۲.۳.۱ - حدیثی از امام باقراز فرزند امام سجاد (علیه‌السلام) نقل شده است که گفته‌اند وقتی جدم امام حسین (علیه‌السلام) شهید شد، زنان بنی‌هاشم در عزای آن حضرت لباس سیاه پوشیدند و این لباس را در گرما و سرما تغییر نمی‌دادند. ۲.۳.۲ - سیره عملی مردمحتی در مراسم سوگواری غیر معصومین (علیهم‌السلام) نیز سیره عملی مردم متدین و حتی غیر متدین، پوشیدن لباس سیاه در مراسم عزاداری است. ۲.۳.۳ - احیای امر اهل بیتعلاوه بر این سیاه‌پوشی، خاصیت سازندۀ دیگری به نام احیای امر اهل بیت (علیهم‌السلام) دارد که مطلوب و محبوب آن ذوات مقدس است که فرمودند: «رحم الله من احیا امرنا»؛ «کسی که امر ما را احیا کند، مشمول رحمت حق باد». بدون تردید وقتی پیر و جوان، بزرگ و خردسال، در این ایام لباس سیاه می‌پوشند، یادآور حزن و مصیبت جان‌کاهی است که به وجود مقدس حضرت سیدالشهدا (علیه‌السلام) رسیده است و حقیقت این است که بقای اسلام مرهون دو ماه محرم و صفر است. ۲.۳.۴ - شواهد تاریخیاز نظر تاریخی، چنان‌که مورخین نوشته‌اند، بعد از واقعۀ جانسوز عاشورا، زنان خاندان پاک رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) اولین کسانی بودند که تا یک سال لباس سیاه به تن داشتند و چنان مشغول عزاداری بودند که امام سجاد (علیه‌السلام) برای آن‌ها غذا فراهم می‌ساختند. در طول تاریخ نیز پوشیدن لباس سیاه در عزاداری اهل بیت (علیهم‌السلام) به صورت یک سنت ارزشمندی در بین شیعیان و محبان رایج بوده است. ۲.۳.۵ - متبرک شدن به لباس مشکیبعضی فقهای بزرگ در ایام سوگواری امام حسین (علیه‌السلام) جامۀ سیاه می‌پوشیدند و به آن تبرک می‌جستند و با جدیت از آن نگهداری و مراقبت می‌کردند و وصیت می‌نمودند که آن لباس‌های عزا، بعد از رحلتشان به عنوان تبرک با آن‌ها دفن شوند. ۳ - نتیجه مباحث فوقبنابراین پوشیدن لباس سیاه در ایام سوگواری ائمه (علیهم‌السلام) خصوصاً در دو ماه محرم و صفر نه‌تنها کراهت ندارد، بلکه از آن جهت که اظهار هم‌دردی با اهل بیت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) و احیای امر ایشان است، دارای فضیلتی بس بزرگ است؛ و با توضیحات فوق به‌خوبی آشکار می‌گردد که اظهارنظرها دربارۀ کراهت رنگ مشکی در دین اسلام چه‌قدر کلی، غیر دقیق، مغالطه‌آمیز و غیر عالمانه است. ۴ - پیشینه لباس مشکیلباس سیاه مانند دیگر رنگ‌ها از ابتدا در میان مسلمانان وجود داشت و در عزاداری‌ها نیز مورد استفاده قرار می‌گرفت. وقتی حسین بن علی (علیه‌السلام) کشته شد، زنان بنی‌هاشم لباس مشکی پوشیدند. از گرما و سرما شکایتی نداشتند. حضرت علی بن الحسین (علیه‌السلام) به علت این‌که آنان ماتم‌زده بودند، برای ایشان غذا می‌فرستاد. ۵ - پوشیدن لباس مشکی در عزاداریاما این‌که چرا مردم در مصیبت‌ها و عزاداری‌ها لباس سیاه بر تن می‌کنند، یا پرچم‌های سیاه بر پا می‌نمایند؛ دلیلش این است که رنگ سیاه شاد نیست، از این جهت با مصیبت‌زدگی هماهنگ است. این مسئله نه‌تنها میان ایرانیان و مسلمانان، بلکه در کشورهای دیگر نیز رواج داشته و جزو سنت‌ها و فرهنگ‌های کشورهاست. ۶ - روایات معصوماناینک به روایاتی اشاره می‌شود که از آن‌ها پیشینه پوشیدن لباس سیاه در عزاداری‌ها فهمیده می‌شود: ۶.۱ - روایت اولرسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) در آستانه رحلت خود سیاه پوشیده بودند؛ امام صادق (علیه‌السلام) در این باره می‌فرماید: «رسول خدا هنگام رحلت پیراهنی سیاه بر تن کرده بود». [۱۳]
شیخ صدوق، محمد بن علی، الامالی، ص۱۸۳، تهران، کتابچی، چاپ ششم، ۱۳۷۶ش.
۶.۲ - روایت دومبعد از شهادت امام علی (علیه‌السلام)، عبدالله بن عباس به سوی مردم بیرون آمد و گفت: امیرالمؤمنین از میان ما رفت و برای خود جانشینی گذاشت که اگر دوست دارید به سوی شما بیرون آید، وگرنه کسی را بر کسی (اجباری) نیست. مردم به گریه افتادند و گفتند: بیرون آید؛ پس امام حسن (علیه‌السلام) در حالی که جامه‌های سیاه پوشیده بود، به سوی مردم بیرون آمد و برای آنان خطبه خواند. [۱۴]
ابن ابی‌الحدید، عبد‌الحمید بن هبة الله، شرح نهج البلاغة، ج۱۶، ص۲۲، قم، مکتبة آیة‌الله المرعشی النجفی، چاپ اول، ۱۴۰۴ق.
۶.۳ - روایت سومسکینه دختر امام حسین (علیه‌السلام) خطاب به یزید گفت: «دیشب خواب دیدم که... خادم بهشتی دستم را گرفت و داخل قصر نمود. آن‌جا با پنج بانوی بزرگ و نورانی روبه‌رو شدم که در میان آن‌ها زنی بزرگوار و نورانی‌تر از همه به چشم می‌خورد که موی پریشان کرده و لباس سیاه پوشیده بود و در دستش پیراهنی خون‌آلود...، او فاطمه زهرا (سلام‌الله‌علیها) بود». [۱۵]
مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۴۵، ص۱۹۵ – ۱۹۶، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
۷ - بیان یک نکتهبا وجود مطالب یادشده، لباس سیاه تا اواخر زمان بنی‌امیه و خروج سیاه‌جامگان و به قدرت رسیدن بنی‌عباس، هیچ‌گاه به عنوان لباس رسمی مسلمانان به شمار نمی‌آمد. ۸ - پانویس۹ - منبعپایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «لباس مشکی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۳/۱۸. پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «لباس مشکی و پیشینه آن»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۳/۱۸. |